Tussen open data en privacy: het CABR als digitaal archief
Uitdaging
Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) is het grootste Nederlandse archief over de Tweede Wereldoorlog. Het bevat 3,8 kilometer aan dossiers met 30 miljoen pagina’s over personen die verdacht of beschuldigd werden van collaboratie met de Duitse bezetter. Hoe haal je dit beladen onderwerp uit de taboesfeer, zodat er een genuanceerd gesprek kan ontstaan tussen nabestaanden van daders en slachtoffers? En hoe bescherm je daarbij de persoonlijke gegevens van de betrokkenen?
Resultaat
Met het project Oorlog voor de Rechter worden er meer dan 425.000 dossiers online beschikbaar gemaakt. Dankzij slimme technologie, zorgvuldige vormgeving en historische context ontstaat een genuanceerde bron die niet oordeelt, maar inzicht biedt. Zo verbindt het platform de informatie uit Nederlands belangrijkste oorlogsarchief en geeft ze door aan toekomstige generaties, om te blijven ontdekken, begrijpen, doorvertellen en leren van het verleden.
Wat we hebben gedaan
Concept, data driven storytelling, digital identity, UX design, development
Impact
Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werd in Nederland een speciaal rechtssysteem ingericht: de bijzondere rechtspleging. Het doel was het berechten van mensen die verdacht werden van collaboratie met de Duitse bezetter. In totaal zijn er zo’n 425.000 personen onderzocht, maar niet iedereen kwam voor een rechter, werd veroordeeld of werd terecht beschuldigd. De dossiers met onderzoeksrapporten, verhoren, bewijsmateriaal en rechtbankverslagen zijn allemaal opgeslagen in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Voor het project Oorlog voor de Rechter worden de 30 miljoen pagina’s van het CABR archief gedigitaliseerd en machineleesbaar gemaakt. Extra bijzonder is dat ook handgeschreven en beelddocumenten, zoals dagboeken en foto’s, doorzoekbaar zijn gemaakt.
Samenwerking
Vanwege de enorme omvang van het archief en de gevoeligheid rondom het onderwerp collaboratie, is Oorlog voor de Rechter ontwikkeld in nauwe samenwerking met historici, wetenschappers, designers en developers van het Nationaal Archief, Stichting WO2Net, NIOD, Huygens Instituut en Spinque. Door het combineren van data-experimenten, interface ontwerp, development en gebruikerstesten is een platform ontstaan dat zowel functioneel als betekenisvol is. Alle ontwerpkeuzes zijn gebaseerd op gebruikersinzichten, verkregen uit onder andere visitor journey mapping, interviews, prototyping en usertesting.
Context bij elk dossier
In plaats van de traditionele dossierindeling kiest Oorlog voor de Rechter voor een persoonsgerichte benadering. Waar je in een klassiek archief een dossier raadpleegt, ontmoet je hier een individu, met ruimte om te lezen en te leren over diens rol in de geschiedenis. Voor slachtoffers en nabestaanden is deze toegang essentieel. De dossiers bieden de mogelijkheid om te achterhalen wat er met familie of vrienden is gebeurd. Voor de laatste overlevenden van de Tweede Wereldoorlog kan dit zelfs de laatste kans zijn om antwoorden te vinden over het lot van hun naasten, of van henzelf.
Slimme tekstherkenning
Dankzij slimme tekstherkenning op basis van machine learning worden de pagina’s binnen een dossier automatisch opgedeeld in losse documenten. Deze documenten worden vervolgens gekoppeld aan gebeurtenissen of fases in het rechtsproces. In elk dossier wordt uitgelegd waarom iemand verdacht werd en of die persoon daadwerkelijk voor de rechter is verschenen: bijvoorbeeld bij een tribunaal of een bijzonder gerechtshof. Zo voorkomen we dat nabestaanden niet (opnieuw) worden veroordeeld omdat een familielid door een willekeurige bezoeker snel wordt gevonden zonder de juiste context. De dossiers worden chronologisch en visueel aantrekkelijk gepresenteerd, met leeswijzers die moeilijke juridische en historische termen uitleggen.
Een digitaal CABR is een schatkamer met een gebruiksaanwijzing.
Zonder oordeel
Het onderwerp collaboratie is moreel en historisch complex. Er zijn zelden slechts twee kanten aan een verhaal. Dankzij de gebruikte techniek maakt het platform een veelheid aan perspectieven zichtbaar: van slachtoffers en daders tot rechters, omstanders en agenten. Zo helpt het gebruikers om hun eigen perspectief te vormen. Door termen uit te leggen, context toe te voegen en cijfers in perspectief te plaatsen, wordt het zwart-witdenken van ‘goed’ of ‘fout’ doorbroken. Het resultaat is een eerlijker en genuanceerder beeld van het verleden.
Beperkt openbaar
De gedigitaliseerde CABR-dossiers zouden oorspronkelijk op 1 januari 2025 online beschikbaar komen. Maar na een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens besloot de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Eppo Bruinsma, in december 2024 dit besluit uit te stellen. Wat er op dit moment wél online staat, is een namenlijst van mensen die voorkomen in de CABR-database. Deze lijst is gebaseerd op de oude kaartsystemen van zo’n 200 instellingen die betrokken waren bij de bijzondere rechtspleging. Vanwege de privacywetgeving zijn alleen de namen zichtbaar van mensen die:
- meer dan 110 jaar geleden geboren zijn
- minder dan 110 jaar geleden geboren zijn, maar van wie bekend is dat ze zijn overleden
- of van wie een dossier beschikbaar is.
Bij het zoeken naar een naam verschijnt een korte samenvatting. Wie het volledige dossier wil inzien, kan via Oorlog voor de Rechter met een goede reden een fysieke afspraak maken bij het Nationaal Archief in Den Haag.
Toekomst
Het is nog onduidelijk wanneer Oorlog voor de Rechter volledig online beschikbaar komt. Wanneer je een afspraak maakt bij het Nationaal Archief, kun je op dit moment zo’n 11 miljoen gescande pagina’s uit de archieven bekijken. De digitalisering van het volledige archief is nog in volle gang, de afronding staat gepland voor 2027. Ook de online beschikbaarheid van de dossiers staat op de agenda. Demissionair minister Eppo Bruins werkt aan een wetswijziging die moet voldoen aan de privacyrichtlijnen van de Autoriteit Persoonsgegegevens. Zodra de wet is aangepast, is het de bedoeling dat ook de elf Regionale Historische Centra in Nederland worden uitgerust met terminals waarop het digitale CABR te raadplegen is. Houdt deze case pagina in de gaten voor updates.
Ready to change things?
